Автор Тема: Esperanta enciklopedio  (Прочитано 5540 раз)

0 Пользователей и 1 Гость просматривают эту тему.

Оффлайн vasily ivanov

  • Администратор форума
  • *****
  • Сообщений: 7820
Esperanta enciklopedio
« : 26/07/10 , 00:58:22 »
Abatejo (el la latina: abbatia) estas mona?ejo de la plej malnovaj kristanaj mona?aj ordenoj: Benediktanoj kaj Cistercianoj. Por ke mona?ejo i?u abatejo, necesas ke ?i plenumu kondi?ojn la? la eklezia le?o (ekzemple nombro de mona?oj a? mona?inoj).



Abato estas titolo de katolikaj kaj ortodoksaj pa?troj a? mona?estroj. La vorto devenas de la aramea Abba.
La aramea ab·ba estas la vokativo a? formo emfaza de l' vorto `av kiu signifas "patro" a? "ho, patro". Tiu estis la nomo karesa kiun uzis la infanoj por paroli pri siaj patroj. Same kiel "papo" devenas de la karesa greka nomo al patro, anka? tiu neformala vorto i?is formala titolo.
La aramea vorto ab·ba aperas tri fojojn en la Biblio kaj ?iam en ?ia formo transliterata al l' greka kaj sekvata de traduko al la greka "ho pa·ter" (ho, patro): (Marko 14:36), (Romanoj 8:15) kaj (Galatoj 4:6).
En la unuaj jarcentoj, la vorto 'Ab·ba' estis uzata kiel honoriga titolo al rabenoj judaj, kaj en tio senco oni uzas ?in en la Babilona Talmudo (Berakhot, cap. II, 16b). Tiuj kiu agis kiel vicprezidento de l' Sinedrio jam havis la titulon 'Av, a? patro de l' Sinedrio. Poste anka? oni donis tiun titolon al episkopoj de l' eklezioj kopta, etiopa kaj siria, kaj, precipe ?i estas la titolo de l' episkopo de Aleksandrio, kiel estro de orienta eklezio.
Rapide, katolikaj mona?oj akiris la titolon de "abato", jam en antikvo. Sankta Jeronimo kontra?is la uzo de l' titolo "abbate" al mona?oj katolikaj, ?ar tio malobeus la ordonoj de Jesuo (Mateo 23:9): "kaj nomu neniun sur la tero via patro; ?ar Unu, kiu estas en la ?ielo estas via Patro".

Acero estas specaro de aceracoj, falfoliaj arboj, el kiuj pluraj rimarkeblas per a?tune buntaj koloroj. La blanka a? helru?a ligno estas utiligata precipe por mebloj kaj torna?oj.
Floroformulo: Ka4-5Ko4-5A4+4a? 5+5G (2) ovario supre staranta
Infloresko:umbelo, grapolo
Frukto: duopa samaro
kampa acero (Acer campestris) estas malgranda arbo a? arbeto kreskanta ofte en he?oj en la nenordaj partoj de E?ropo; la negrandaj folioj estas kvinlobaj, sen akraj pintoj.
sikomora acero (Acer pseudoplatanus) ties foliofingra?oj estas pintaj; la plej abunda speco de acero en E?ropaj arbaroj, ?efe sur ebena?oj.
verda a? Manitoba acero (Acer negundo) kreskas en Nord-Ameriko
plataneca acero (Acer platanoides), indi?ena en granda parto de E?ropo
tatara acero (Acer tataricum) (nigraringa acero) oftas en kverka arbaro
sukeracero (Acer saccharum) ?iaj 3-5-lobaj folioj estas simbolo por Kanado, bildigita sur la Kanada flago.
Ar?enta acero (Acer saccharinium) en Nordameriko.
Balkana acero Acer heldreichii en Balkana duoninsulo kaj Turko, Armenio, Rusio.
velura acero (Acer velutinum) en la Hirkani-kaspiaj miksaj arbaroj ( Azerbaj?ano, Irano )
kelkaj acerspecoj havas foliojn tute ne similajn al tipaj aceroj, ekzemple
Karpenofolia acero (Acer carpinifolium) en Japanio.



Acido (kies ?enerala formulo estas HA a? [H+A-]) difini?as tradicie kemian kombina?on, kiu solvata en akvo generas solva?on kun hidrogena jono aktiveco pli granda ol tiu de pura akvo, t.e. pH malpli ol 7,0.
Tio ekvivalentas la modernan difina?on per Johannes Nicolaus Br?nsted kaj Martin Lowry. Ili precizigas "acidon" sendepende tiel kemia?o, kiu donas hidrogena jono (H+) al alia kombina?o, nomata bazon.
Vulgaraj ekzemploj estas aceta acido (el la vinagro), formika acido (el la formikoj) a? sulfura acido (uzata en veturilaj baterioj). En la sistemoj "acido/bazo", ne estas ?an?oj en oksidi?a nombro kontra?e al la redoksaj sistemoj.

La? la koncepto de Arrhenius

En 1887 la sveda kemiisto Svante Arrhenius formulis difinon por acidoj kaj bazoj la? la specoj kiujn ili formas ?e solvi?o en akvo.
Acidoj de Arrhenius estas substancoj kiuj solvi?as en akvo, produktante hidrogen-jonojn (H+). Bazoj de Arrhenius estas substancoj kiuj solvi?as en akvo, produktante hidroksid-jonojn (OH-).
Hidrogena klorido (HCl) kaj natria hidroksido (NaOH) estas respektive ekzemploj de acido de Arrhenius kaj bazo de Arrhenius. Ili joni?as en akvo jene:
HCl akvo> H+ + Cl-
NaOH akvo> Na+ + OH-
Tial, la? Arrhenius la specifaj ecoj de acidoj kaj bazoj, kiel ilia konduto rilate lakmuson, rezultas el la ?eesto de jonoj H+ kaj OH- respektive.
Kvankam oni povus konsideri ilin sufi?aj, almena? sur fundamenta nivelo, la difinoj la? Arrhenius havas du malavanta?ojn: (1) ili ta?gas sole por akvaj solva?oj, kaj (2) la identeco de la acido en akvaj solva?oj estas trosimpligita. Pri ?i-lasta punkto ni devas diri, ke "liberaj" hidrogen-jonoj (H+ ) ne povas ekzisti en akvo - fakto, kiun ne sciis Arrhenius. Hidrogena atomo, kiu konsistas el unu protono kaj unu elektrono, perdinte unu elektronon (pro joni?o), i?as nura nukleo - en tiu ?i kazo do unu protono. La altira povo inter tiu ?i nuda protono kaj polusa akvo-molekulo estas sufi?e forta por unuigi la hidrogenan jonon kun la akvomolekulo, formante hidronian jonon (H3O+). (Por klare apartigi la jonojn, oni resumu: hidrogena jono estas H+ , hidroksida jono estas OH-, kaj hidronia jono estas H3O+).
La ligo, kiu ligas la protonon al la akvo estas kunordi?a kovalenta ligo, ?ar amba? elektronoj devenas de la oksigena atomo.

La? la koncepto de Br?nsted kaj Lowry

En 1923, J.N. Br?nsted, dana sciencisto, kaj T.M. Lowry, brita sciencisto, proponis -- sendepende unu de la alia -- preska? samtempe koncepton pri acidoj kaj bazoj, kiu etendis la ideojn de Arrhenius. Ilia difino de acidoj kaj bazoj dependas de tio, kiamaniere tiuj du grupoj da substancoj reakcias unu kun la alia.
Acid-baza reakcio estas difinita kiel reakcio dum kiu protono transi?as de unu speco al alia.
Acido de Br?nsted-Lowry estas tiel proton-donanto kaj bazo de Br?nsted-Lowry estas proton-akceptanto.
Tiuj difinoj (1) pligrandigas la nombron da substancoj, kiuj povas esti konsiderataj acidoj kaj bazoj, (2) ne limi?as al akvaj solva?oj kaj (3) klarigas la fakton, ke la acida speco en akvaj solva?oj estas la hidronia jono.
?iuj acidoj de Arrhenius estas acidoj de Br?nsted-Lowry, kaj ?iuj bazoj de Arrhenius estas bazoj de Br?nsted-Lowry. Sed la malo de tiu ?i aserto ne estas vera. La teorio de Br?nsted-Lowry inkluzivas la teorion de Arrhenius, sed anka? multe pli.

Kvalitoj

Br?nsted-Lowry-aj acidoj:
gustas acida generale;
ofte igas pika sento sur mukozoj, ?efe se fortaj a? koncentrataj estas;
reakcias kun kolorindikaj kombina?oj jenon: ru?igas amba? lakmuson (lakmuso estas natura vegeta?a kolorenzo akirebla el likenoj) kaj metiloran?on, sed ne ?angas la koloron de fenolftaleino;
reakcias kun metaloj, liberigante hidrogenon kaj la metala, salon solvantalan;
reakcias kun metalaj karbonatoj, produktante akvon, carbonan dioksidon kaj salon;
reakcias kun bazon, liberigante salon kun akvo;
reakcias kun metala oksido, produktante akvo kaj salo;
konduktas elektron, la? la grado de disi?o;
produktas "solvoniojn" jonojn, tiel hidroniajn jonojn (H3O+) en akvo;
malnaturigas proteinojn.
Fortaj acidoj kaj multaj koncentrataj acidoj estas dan?eraj, ?ar ka?zas gravajn bruladojn pri e? nelongaj kontaktoj. Acidoj estas korodemaj. Generale, acidaj bruladoj kuraci?as per ellavi abunde la zonon tu?atan kun fluanta akvo dum 15 minutoj kaj ?us poste atenti kun tujaj kuracaj zorgoj. En la okazo de treege koncentrataj acidoj, la acido devus unue esti forvi?ata tiel multa kiel posibla, alimaniere la hejtgenera miksado de la acido kaj la akvo povus ka?zi gravajn hejtajn bruladojn. Acidoj povas anka? esti dan?eraj pro aliaj kialoj je ilia acideco: vidu la adekvatan datuman littukon de materia sekureco (angle "MSDS") por havi pli da detaloj.